TIẾC BÁ KỲ
nhưng giặc muôn đời vẫn giặc thôi
tiếc thay võ tướng lầm mưu sự
nên ý lành kia hoá tội đồ.
Montréal, tháng Tám, 2022
Về Bùi Bá Kỳ
Người Minh ngờ viên thổ quan là Hữu tham nghị Bùi Bá Kỳ có bụng khác, bắt đưa về Kim Lăng.
Bá Kỳ (người Phù Nội, Hạ Hồng) vốn là phe Trần Khát Chân, tự xưng là bề tôi trung nghĩa của Nam triều, trốn sang nước Minh, vừa gặp tên Trần vương nguỵ là Thiêm Bình đến trước, người Minh hỏi có biết không, Bá Kỳ trả lời là không biết. Đến khi nhà Minh đưa Thiêm Bình về nước, hỏi Thiêm Bình cần bao nhiêu quân, Thiêm Bình nói: "Chẳng qua vài nghìn thôi, đến đó người ta tự nguyện hàng phục". Bá Kỳ nói rằng không thể được. Vua Minh giận, phế bỏ Bá Kỳ, đem an trí tại Thiểm Tây, Cam Túc. Đến khi Thiêm Bình thất bại, vua Minh gọi Bá Kỳ về ban sắc cho, ân cần hứa hẹn lập con cháu nhà Trần và để Bá Kỳ làm phụ thần, rồi sai Kỳ đi theo quân, nên trao cho chức ấy.
Bá Kỳ không dự với đồng liêu ở nha môn, chỉ ở nhà riêng thu nạp các viên quan cũ bị sa cơ lỡ bước. Bấy giờ [9a] viên thổ hào ở Đông Triều là Phạm Chấn lập Trần Nguyệt Hồ làm vua ở Bình Than, đề cờ chiêu an gọi là Trung nghĩa quân, cho nên người Minh ngờ Bá Kỳ. Sau Trần Nguyệt Hồ bị người Minh bắt, Phạm Chấn bỏ trốn.
(trích Đại Việt Sử Ký Toàn Thư - Bản Kỷ - Quyển IX)
Cáo Nạn Biểu
告難表
臣祖父皆執政大夫，死于國事；臣母陳氏近族，故臣幼侍陳王，臣五品。後隸武節侯陳渴真為裨將。
洪武末年，渴真禦寇東海而賊臣黎季犛父子弒主篡位，屠殺忠良，滅族者以百十數。臣兄弟妻孥亦遭其害。遣人捕臣，欲加誅醢。臣棄軍遠逃，伏處山谷，思詣闕庭，披瀝肝腑。展轉數年，始睹天日。臣竊惟季犛乃故經略黎國耆之子，世事陳氏，竊叨寵榮，及其子蒼，亦蒙貴任。一旦得志，遂成篡奪。更姓易名，僭號改元不恭朝命。忠臣良士疾首痛心。
願興吊伐之師，隆繼絕之義，蕩除姦凶，復立陳氏之後。臣死且不腐。
願效申包胥之忠，哀鳴闕下，惟皇帝垂察。
Dịch âm
Thần tổ phụ giai chấp chính đại phu, tử vu quốc sự; thần mẫu Trần thị cận tộc, cố thần ấu thị Trần Vương, quan ngũ phẩm. Hậu vệ Võ tiết hầu Trần Khát Chân vi tì tướng.
Hồng Võ mạt niên, Khát Chân ngự khấu Đông Hải nhi tặc thần Lê Quý Ly phụ tử thí chúa thoán vị, đồ sát trung lương, diệt tộc giả dĩ bách thập sổ. Thần huynh đệ thê noa diệc tao kỳ hại. Khiển nhân bộ thần, dục gia tru hải. Thần khí quân viễn đào, phục xử sơn cốc, tư nghệ khuyết đình, phi lịch can phủ. Triển chuyển sổ niên, thuỷ đổ thiên nhật. Thần thiết duy Quý Ly nãi cố Kinh lược sứ Lê Quốc Kỳ chi tử, thế sự Trần Thị, thiết thao sủng vinh, cập kỳ tử Thương, diệc mông quý nhiệm. Nhất đán đắc chí, toại thành thoán đoạt. Canh tinh dịch danh, tiếm hiệu cải nguyên bất cung triều mệnh. Trung thần lương sĩ tật thủ thống tâm.
Nguyện bưng điếu phạt chi sư, long kế tuyệt chi nghĩa, đãng trừ gian hung, phục lập Trần thị chi hậu. Thần tử thả bất hủ.
Nguyện hiệu Thân Bao Tư chi trung, ai minh khuyết hạ, duy Hoàng đế thùy sát.
Dịch nghĩa
Tờ Biểu Tờ Cáo Nạn
Cha, ông của thần đều đứng vào hàng đại phu, nắm việc triều chính, đều chết vì việc nước. Mẹ của thần là họ gần của họ Trần, nên từ lúc bé, thần đã được hầu hạ vua Trần, làm quan đến Ngũ phẩm. Sau đó, thần làm tì tướng thuộc bản bộ của Võ tiết hầu Trần Khát Chân.
Đến cuối năm Hồng Võ nhân khi Khát Chân đi chống giặc ở vùng Đông Hải, cha cao tên tặc thần Hồ Quý Ly giết chúa cướp ngôi, tàn sát các bậc trung lương, những người bị giết cả họ kể có đến hàng trăm. Anh, em, vợ, con thần cũng bị chúng sát hại, lại sai người bắt thần định chém đầu muối xác. Thần phải bỏ quân chạy xa, ẩn vào hang núi, nghĩ cách tới cửa khuyết để phơi bày gan ruột. Lặn lội mấy năm mới được trông thấy mặt trời. Thần trộm nghĩ rằng Quý Ly là con của cố Kinh lược sứ Lê Quốc Kỳ, đời đời thờ họ Trần, vì trộm lạm ơn trên, nên đến cả con của y là Hán Thương cũng được giữ chức trách cao quý. Thế mà một khi đắc chí, liền thành kẻ thoán đoạt, cải nguyên tiếm hiệu, thay họ đổi tên, không kính nể gì mệnh lệnh của triều đình, khiến chi các bậc trung thần nghĩa sĩ phải đau lòng nhức óc.
Mong hoàng đế cử đội quân thăm dân, phạt tội với danh nghĩa nối lại giòng họ đã đứt, quét sạch bọn gian hùng, để lập lại con cháu họ Trần, thì thần đây dù chết cũng không nát!
Thần nguyện bắt chước lòng trung của Thân Bao Tư kêu xin dưới cửa khuyết, mong Hoàng đế rủ lòng xét đến.
Nguyễn Đức Vân dịch
Thướng Minh Đế Thi
上明帝詩其一
孤臣忠孝效胥為，
跋涉山川上帝畿。
碎首王墀滂血淚，
仰祈聖主向無疵。
上明帝詩其二
陳事陵夷未可期，
含冤抱恨有天知。
南方臣子懷忠義，
誓國捐驅伐季犛。
Kỳ nhất
Cô thần trung hiếu hiệu Tư vi,
Bạt thiệp sơn xuyên thượng đế kỳ.
Toái thủ vương trì bàng huyết lệ,
Ngưỡng kỳ thánh chúa hướng vô tỳ.
Kỳ nhị
Trần sự lăng di vị khả kỳ,
Hàm oan bão hận hữu thiên thi.
Nam phương thần tử hoài trung nghĩa,
Thệ quốc quyên khu phạt Quý Ly.
Dịch nghĩa
Thơ Dâng Lên Vua Nhà Minh
Bài thứ nhất
Cô thần bắt chước lòng trung hiếu của Thân Bao Tư,
Trèo non lội suối đến chốn kinh đô nhà vua.
Dập nát đầu trước thềm, đầm đìa máu và nước mắt,
Ngước trông Thánh chúa không bắt lỗi lầm.
Bài thứ hai
Việc nhà Trần suy sụp biết ngày nào mới khôi phục được,
Ngậm oan ôm hận chỉ có trời biết.
Phận tôi con nước Nam mang lòng trung nghĩa,
Thề vì nước bỏ mình để đánh Quý Ly.
(trích Tuyển tập thơ văn Lý - Trần)
